Wielki Galileusz!
Galileo Galilei – Dialogi o dwóch najważniejszych układach świata – Ptolemeuszowym i Kopernikowym. Tłum. E. Ligocki, PWN, Warszawa 1962 – klasyczne dzieło literatury. Rozważania na temat doskonałości wszechświata.
Przedmowa: Eppur si muove! Książka jest dalej zakazana, a ja dalej skazany na więzienie?
– Jego dar słowa i umiejętność nauczania sławią jednogłośnie współcześni.
– Potrafił dać pełen polotu obraz zjawiska.
– Wolność i władanie samym sobą największa jest w Wenecji.
-Rzeczowa rozprawa jest przeznaczona dla ludzi nauki.
-Atmosfera bojowa otacza twórczość Galileusza od pierwszej do ostatniej chwili.
-W jednym z listów pisał: geometria jest zaprawą, sposobnością, aby ćwiczyć swój umysł
-Najszlachetniejsza skłonność umysłu – pęd do nauki.
-Kształt i ruch stają się zasadniczym przedmiotem przyrodoznawstwa.
-Bystrością rozumu przezwyciężamy świadectwo zmysłów.
-Słuszność naszych pojęć należy uzasadniać dowodami. S.9
-Określenie powinno oprzeć się na czymś, co jest jedyne i pewne!S.10
DZIEŃ PIERWSZY
-Naczelną zasadą przyrody jest ruch. S. 13. Ciała proste, to te które z natury mają zdolność ruchu.
-Prostota ruchu nie wynika jedynie z prostoty linii. S.15
-Zasadnicze, podstawowe założenia winny być przecież pewne, mocne i niezachwiane.
-Przyroda nie nakreśla sobie zadań, które nie mogą być osiągnięte, i nie zwykła zmierzać tam, dokąd dojść nie można. S.18.
-Ciało podąży po linii najkrótszej, to jest po prostej. [Co na to Fermat?, hi, hi]. S. 19.
-Umysłem nie sięgam takich szczytów, pomagam więc sobie doświadczeniem. S. 30.
-Logika jest narzędziem używanym do filozofowania. S.35.
–Można być znakomitym mistrzem w budowaniu organów, a nie umieć na nich grać, tak można być wielkim logikiem, ale mało doświadczonym w posługiwaniu się logiką. S. 35
-Jeśli nasze myśli są prawdziwe, to wynikiem ich będą nowe osiągnięcia. S. 38
-W ruchu kołowym żaden ruch nie jest przeciwny? [dlaczego fruwamy w przestrzeni w jedną stronę?]
–Jeśli można przeczyć zasadom nauki i wątpić w najoczywistsze rzeczy, to możnaby dowieść wszystkiego, co się chce S.41.
–W sofizmatach można się plątać całą wieczność. S.42.
–Niebo. Tam gdzie brak przeciwieństwa, tego nie można zniszczyć. S.2
-Ruch gwałtowny nie może trwać wiecznie. S.47
-Przemijanie i powstawanie nie odnosi się do całości, ale do części. S.47.
-Części integralne świata rozmieszczone są wedle najlepszego ładu. [Co na to Leibniz? hi, hi]
-Zaufanie do słuszności wniosku, pomaga niemało w znalezieniu dowodu. S.52.
-Nie zabraknie w przyszłości umysłów bardziej uzdolnionych do wynalazków i lepszych rozwiązań. S.55.
-W naukach przyrodniczych nie dopuszcza się dowolności sądów, wnioski są ścisłe i konieczne. S.55
–Szczęście – kiedy przeciętny umysł poznaje prawdę.
–Nieszczęście – najniższy stopień nieświadomości praw perspektywy.
-Komu zmysły pozwolą zdobyć lepszy obraz, z tym większą pewnością potrafi on filozofować o danym przedmiocie. S.58
-Należy nauczać przerabiania ludzkich umysłów, aby stały się zdolne do rozróżniania prawdy od fałszu. S.59.
-Lepiej jest wcale nie rozumować, niż rozumować na opak. S.61
–Humor – naukowcy – umieszczają pannę młodą koło posągu z marmuru i domagaj się potomstwa.
-Przemijanie trwa bezustannie. Wszystko co powstaje przeobraża się S.63 – przeznaczone jest na użytek, wygodę i korzyść człowieka.
-Wielką przyjemność sprawia rozmowa z rozumnymi i pojętnymi ludźmi. S.70.
-Doskonałość polega na niepodzielności. S.84.
-Widzę skutek, ale nie rozumiem przyczyny. S. 84
-Słońce jest największym źródłem światła. ??
–Niezniszczalność nie ma wyższego lub niższego stopnia. S.89.
-Różnica kształtu w wieczności traci znaczenie.
-Materia jest niezniszczalna, to może mieć kształt jaki zechce. S.89.
-Pamięć wikła się w obfitości wielu spraw.
–Nie uwierzę byście mogli lepiej niż ja przeniknąć moje rozumowanie. S.92.
-Znacznie głupszy jest ten, co głupio pyta, aniżeli ten, którego pytają. S.93.
-Sąsiedztwo i bliskość stają się źródłem podobieństwa. S.103.
-Zrozumieć jedną rzecz – to znaczy zakosztować wiedzy. S.107.
-Ograniczona mądrość jest zerem wobec nieskończonej. S.108.
-Ludzie obdarzeni są zdolnością działania, ale inni w różnej mierze. S.108.
-Pewna wiedza istnieje i jest nierówno rozdzielona między ludźmi.S.108.
-Największym z darów jest zdolność poznania. S.109.
–Przyroda nie znalazła sposobu, aby stworzyć intelekt zdolny do pojmowania. [i nie znajdzie] S.109
-Umysł ludzki poznaje niektóre zagadnienia tak doskonale i z taką absolutną pewnością, jaką tylko posiada przyroda. Takimi są właśnie czyste nauki matematyczne, a więc geometria i arytmetyka. Rozum Boży zna te prawdy wszystkie. Jednak w tych niewielu prawd znanych rozumowi ludzkiemu mieści się obiektywność równa Bożej, gdyż dochodzi do zrozumienia zawartej w nich konieczności. S.110.
–Bóg nie może sprawić, by nie stało się, co już się raz stało. S.110. [może]
-Prawdy, które przynoszą nam dowody matematyczne, są takie same jakie zna mądrość Boża. S.110. Umysł Boży, od razu korzysta z intuicji, nie traci czasu na rozumowanie, prostym ujęciem ujmuje całą istotę. – jednym mgnieniem jak światło.
DZIEŃ DRUGI
-Istota rzeczy tkwi w umiejętności ich wydobycia.
-Przewodnik jest potrzebny w krajach nieznanych i dzikich, kto rozporządza oczami ciała i duszy wie, że to najlepsze drogowskazy. S.120.
-Trzymać się świata papierowego – pisać doktorat.
–W odpowiednich chwilach mówię, co radzi mi zdrowy rozsądek. S.121.
-Wszystko co jest w ruchu, porusza się w odniesieniu do czegoś nieruchomego. S.124.
-Znacznie łatwiejszą i naturalniejszą rzeczą jest rozwiązywanie całego zagadnienia jednym jedynym ruchem, niż wprowadzeniem dwóch. S.126.
–Gwiazdy wędrują swoimi własnymi drogami. S.128.
-Cała sztuka polega na znalezieniu prostego i szybkiego rozwiązania. S.130.
-Uzasadnienie mające pozory słuszności.
-W nieskończoności jedna część nie jest większa od drugiej, jeżeli obie są skończone. S.131.
-Po to, aby wszechświat się poruszał, potrzebna jest potęga skończona. S.131.
-Stosunek między dwoma pojęciami.
-Przyroda przychodzi nam łaskawie z pomocą w poznaniu prawdy. Jakże pięknie jedna zgadza się z drugą, a wszystkie sprzysięgają się, aby nic nie mogło ich obalić. S. 136.
-Siła waszych rozumowań uwolni mnie od zwątpień. S.138.
-Im dalej idzie się naprzód, tym bardziej wzrasta zakłopotanie.
-Przyroda jest określana przez ruch i spoczynek. S.139.
–Na potwierdzenie słusznego i niezbędnego wniosku istnieje w naturze nie jeden, lecz wiele znakomitych dowodów. S.139.
-Słaby umysł, spaczony sąd, tępota myśli i rozsądku, ślepe rozumowanie.
-Natura nie ma starczego uwiądu i ciągle wytwarza umysły spekulatywne. {hi, hi}
-Prawdziwa jest zasada metafizyki – prawda i piękno to jedno. S. 142.
– Ruchem naturalnym części jest ruch po prostej.
-Co jest narzucone nie może być wieczne, co nie może być wieczne, nie może być przyrodzone. S. 143.
-Odległość skończona wymaga, skończonego czasu.
–Czy z bicia pulsu można odczytać kto śpi? [tak]
–Gdy ktoś samodzielnie nie zgłębi prawdy, niemożliwe jest, aby inni mogli go oświecić. S.169.
-Filozofowie zajmują się głównie zagadnieniami ogólnymi. S.176. Wynajdują definicje, najbardziej powszechne cechy.
–Doświadczenie pieczętuje słuszność. S.184.
-Ruch wspólny rzeczom, nie ma żadnego wpływu na zachowanie się tych rzeczy.
-Ruch własny ptaków nie ma nic wspólnego z ruchem powszechnym? S.198.
-Ptaki poruszają się impulsem wewnętrznym.
-Nie w słowach, a w prawdzie jest istota rzeczy!
-Gdy wykładacie doskonale, stajecie się geometrą! S. 208. Por.
-Popełniacie błąd, i to z powodu dostatecznej znajomości nie tyle logiki, fizyki, metafizyki, ile geometrii. S. 213. {sieczne i styczne}
-Nie pozbyłem się jeszcze wszystkich wątpliwości /…/, które jak ciemna i gęsta mgła nie pozwala mi dostrzec jasności i konieczności wyciągania wniosków z taką wyrazistością, jaka przystoi prawdom matematycznym. S.214. {powołanie do życia osi OXY i rachunku różniczkowego}
-Bez znajomości geometrii, filozofując na temat przyrody nie można zajść daleko. S. 217.
-Punkt styczności jest punktem niepodzielnym. S. 219.
-Rozwiązać zagadnienie przyrody bez pomocy geometrii znaczy kusić się o rzecz niemożliwą. S.219.
-Siła prawdy ukazuje się wtedy, gdy usiłujecie ją obalić, ataki na nią, dźwigają ją ku górze i podnoszą jej wartość. S. 220.
– Z powodu doskonałości materii konkretnie brane przedmioty odpowiadają pojęciom przyjmowanym w abstrakcyjnych rozważaniach. S.224.
-Co ma miejsce w rzeczywistości, zachodzi również w ten sam sposób w świecie abstrakcji. S.224.
-Filozof – geometra, pragnący zbadać konkretnie to, co dowiedzione zostało w świecie abstrakcji, powinien wyłączyć z obrachunku zakłócające wpływy materii. Jeśli potrafi to zrobić, to upewniam was, że wszystko będzie się zgadzało, równie dokładnie jak w rachunkach arytmetycznych. Błędy nie pochodzą więc z abstraktu czy z konkretu, nie z geometrii czy fizyki, lecz od obliczającego, który nie umiał dokonać dokładnych obliczeń. S.225.
-Kształt kulisty jest najłatwiejszy ze wszystkich. S.226.
–Spór o rzeczy nie warty jest funta kłaków. S.227. Przekorne igraszki bez istotnej treści.
-Zagłębianie się w zagadnienie budowy świata jest jednym z największych i najszlachetniejszych spośród tych wszystkich zagadnień, które istnieją w przyrodzie. S.227.
-Nie mierzyć umysłów waszych miarą naszego, co innego stanowi właściwy pokarm dla naszego intelektu. S.228.
-W odkryciach odczuwam najwyższą rozkosz, a później, po tej niezrównanej radości, znajduję wielką przyjemność w dzieleniu się nimi z przyjaciółmi. S.228
–Im bardziej wzrasta wielkość koła tym bardziej zmniejsza się siła wyrzutu. S.235.
–W stosunku: nauczyciel i uczeń – musi być jakieś spoiwo!?
-Chodzi tu przede wszystkim o właściwe podejście, wtedy można odkryć wiele cudów przewidującej i wszechmądrej przyrody. S.238.
-Kto nie zna podstawowych zasad geometrii, nie widzi ogromnej niedorzeczności tego co mówi. Por. S. 239
– Zasada – że ruch spadający ciał ciężkich nie jest równomierny, zaczyna się bowiem od spoczynku i wciąż ulega przyspieszeniu. /…/ W jakim stosunku odbywa się wzrost prędkości. Zasada ta nie była znana żadnemu z filozofów! S.240. Przyspieszenie ruchu prosto liniowego odbywa się według kolejności liczb nieparzystych. Przebyte przestrzenie mają się do siebie jak kwadraty odstępów czasu. S = at2 [hi,hi]
-Studiowałem te wszystkie sprawy z największą radością i zachwytem, wiedząc, że powstaje cała nowa dziedzina wiedzy. S.241.
-Badałem różnicę pomiędzy ruchem naturalnym i przymusowym, równomiernym i przyspieszonym.
-Filozofowi zajmującemu się przyrodą, wystarcza ogólna znajomość określenia ruchu.
-Założenia nie mogą być dowolne – ale prawdziwe! S. 244.
-Nauki przyrodnicze nie wymagają wspaniałej oczywistości właściwej matematyce {Simplicio – „głupek” z włoskiego}S.249.
–Proporcje matematyczne, prawdziwe w abstrakcji, wzięły się z konkretnych kół fizycznych [bednarz robi beczki]. Por. S. 252.
-Ruch obrotowy jest właściwy całości i jej częściom, gdy są one w najlepszej koordynacji. Ruch po linii prostej ma doprowadzić do porządku części, które są w nieładzie. S. 262.
-Chciałbym się zabezpieczyć przewidywaniem przypadków. S. 263.
– Zmysły i doświadczenie spełniają rolę przewodników filozofowaniu, S. 267.
–Żadna rzecz nie może spowodować samej siebie. S.276.
-Przyroda ani nie skąpi rzeczy koniecznych, ani ich nie trwoni. S. 277.
-Uporządkowanie [planet] i ich rozmieszczenie wykazuje najwyższy ład uchylający jakąkolwiek wątpliwość, co do ich wiecznej trwałości i potęgi. S. 288.
-Nie wplataj retorycznych kwiatków w głęboką treść doświadczeń. S.289.
-Dusza – wewnętrzna przyczyna.
-Niemożliwością byłby nieustanny ruch bez objawów zmęczenia. S. 292.
-Ruch, który staje się wypoczynkiem i sprzyja pozbyciu się znużenia, działa tak jak środki zaradcze łatwiej działają niż uzdrawiające lekarstwa. S. 292.
–Dlaczego siła miałby się zmniejszać tam, gdzie jej się wcale nie używa? S.293.
-Móc rozprawiać o tych sprawach w oparciu o bardziej gruntowną znajomość rzeczy.
DZIEŃ TRZECI
-Okoliczność ta wystarcza, by wytknąć zupełne nieuctwo wszystkim tym astronomom, którzy nie znając geometrii, ani arytmetyki nie umieli wyciągać słusznych wniosków z własnych obserwacji. S.303.
-Błąd zawsze krzyczy. S.306.
-Dar natychmiastowego pojmowania.
-Reguły wypływające z geometrii i arytmetyki są słuszne. S. 308.
-Są ludzie o jasnym sądzie biegli w swym zawodzie. S.312.
-Niedokładność i mała siła dowodowa. S. 334.
-Skończone i określone we wszechświecie jest tylko to, co ruchome. S.345.
-W nieopisany zachwyt wprawia mnie wzniosłość tych umysłów, które przezwyciężając świadectwo własnych zmysłów bystrością rozumu dają pierwszeństwo temu, co dyktuje rozum. S. 353.
-Im bardziej ktoś jest ograniczony tym trudniej da się go przekonać. S.355.
-Ci, którzy mają mało wiadomości z matematyki, dają się łatwo zwodzić zwodniczymi dowodami. Por. S. 355.
-Gatunek zatwardziałych umysłów. S. 363.
-Przedmioty świecące doznają powiększenia. S. 364.
-Doświadczenie, prawdziwa mistrzyni! S.364.
-Obliczenia muszą zgadzać się ze zjawiskami, ni odwrotnie. S. 368
-Nadejdzie chwila kontemplacji wyższego rzędu.
-To co wypływa z najwyższej mądrości i ma za sobą najwyższy autorytet może być całkowicie niezawodnym drogowskazem. S.383. Jeśli wolno rozsądkowi ludzkiemu zagłębiać się w rozumowaniu.
-Przystępować do obalenia cudzej doktryny i nie znać jej głównych podstaw, na której opiera się najważniejsza część jej budowli. S.384.
-Oddajmy księgom cześć należną, i przejdźmy do naturalnego ludzkiego rozumowania. S.385
-Staranny obserwator zjawisk. S. 391. Myśli moje wyszły na spotkanie twoim.
-Zarozumiałe i bezczelne jest ludzkie nieuctwo. S. 397.
-Bezmierna wydaje się głupota ludzi, którzy chcieliby, aby Bóg stworzył świat bardziej dostosowany do małej pojemności ich rozumu S. 398.
-Zbędne jest to wszystko, co nie jest oparte na słusznych i prawdziwych założeniach. S. 398.
-Odległości między Planetami znajdują się w doskonałych proporcjach.
-Obwód nieskończenie wielkiego koła i linia prosta to samo. S.405
-W mowie nie posługuj się paradoksami.
-Swoboda dyskusji jest dozwolona, tylko między filozofami przyjaciółmi. S.409
-Niezwykle subtelna przenikliwość, małym słówkiem rozjaśniać umysły. S.411.
-Słabe efekty wymykają się obserwacji. S.416.
-Hipoteza o tyle łatwa jest do spełnienia w przyrodzie, o ile trudne jest do objęcia rozumem. S. 419. Koło graniczne świata!?
-Przyroda nie komplikuje zjawisk bez potrzeby. S. 426.
-Przyroda posługuje się najprostszymi i najłatwiejszymi sposobami, by wywołać zamierzone efekty. Przyroda nie czyni nic na próżno.
-Sofistyczne sztuczki pozbawiają zdolność rzetelnego filozofowania S.427
-Perypatetycy odradzają swoim uczniom zajmowanie się geometrią, nie ma bowiem żadnej innej nauki, która by bardziej się nadawała do wykrywani ich błędów. S. 427. Z powodu tego braku nie potrafią oni porównywać między sobą różnych doktryn.
-Nieskończenie wiele rzeczy znajduje się w przyrodzie poza zasięgiem świadomości ludzkiej.
-Nazwa, za którą nic się nie kryje.
-Oddaliłem się od utartych i dostępnych wszystkim dróg myśli.
-Nie silą się sprawdzeniem słuszności swoich wypowiedzi drogą doświadczeń, aby nie zmniejszyć objętości swych książek. S. 436.
-{Gilbert} mógłby się okazać cokolwiek bieglejszym matematykiem, a szczególności dobrze obeznanym geometrą, dzięki której nie byłby tak stanowczy w przyjmowaniu za wnioski ostateczne twierdzeń, które podaje jako prawdziwe przyczyny zaobserwowanych przez siebie faktów. Wnioski naturalne, konieczne, i wieczne.
-W dążeniu do wielkich odkryć czerpać podnietę z najmniejszych początków. Elementarne pozory mogą w sobie odkrywać cudowne sztuki. Są to idee i myśli nadludzkich duchów. S.437.
-Nie zachodzi zmiana w sile, a jednak następuje zmiana w działaniu.
-Różne zetknięcia są przyczyną różnych skutków.
-Gdy się docieka przyczyn nieznanych nam zjawiska trzeba mieć szczęście skierowania rozumu od początku na drogę ku prawdzie.
-W nauce określeń, sprowadzamy przyczyny tych i innych zjawisk w przyrodzie do udziału sympatii, będącej pewną zgodnością i wzajemną skłonnością między przedmiotami, wykazującymi podobieństwo między przedmiotami. S. 441.
-Ta sama zasada rządzi całością, co i jej częściami. S.445.
DZIEŃ CZWARTY
-W sprawach przyrodniczych poznanie wyników jest tym, co prowadzi do zbadania i wyjaśniania przyczyn. Ślepi wiedzą przynajmniej, dokąd pragną się udać. S.448.
-Daję wam klucz, otwierający bramę, którą nikt nigdy nie kroczył, i żywię nadzieję, że bystrzejsze od mego umysły poszerzą ją i dotrą znacznie dalej, niż ja potrafiłem to zrobić. S.449.
-Jedna musi być prawdziwa i pierwotna przyczyna zjawisk tego samego rodzaju.
-Cudowny – niedostępny ludzkiemu umysłowi. S.452.
-Zawziętość lub przenikliwość umysłu mogła doprowadzić do przezwyciężenia trudności.
-Doświadczenie silnie potwierdza ten wywód filozoficzny. S.472.
-Tylko ludzie obyci z najgłębszymi arkanami filozofii zdołają przeniknąć te rzeczy. S.474.
-Istnieje wielka różnica między powolnością mojego filozofowania, a bystrością waszych umysłów. S. 479.
-Rozterka wynika bowiem z mnogości przedmiotów. S. 481.
-Nieunikniona ścisłość.
-Zawiłość zjawiska i wielka zdolność do abstrakcyjnego myślenia, potrzebna do jego zrozumienia, odbiera mi odwagę. S.490.
-Przypadkowość współdziałania przyczyn jest spotykana w przyrodzie. S.493.
– Zechciejcie darować moje uchybienia, biorąc pod uwagę nowość tych myśli, słabość mojego umysłu i wielkość przedmiotu naszych zainteresowań.
-Natura nie tworzy nic bez celu. S.505.
-Jest bezcelowe uciekać się do większej ilości środków tam, gdzie wystarcza ich mniej. S.512.
-Nie działa, to co nie istnieje. S.513.
-Do obalenia twierdzenia wystarcza jeden fakt z nim sprzeczny. S. 516.
-Wszystkie te niedokładności zostaną wyeliminowane przy przejściu granicznym do nieskończoności. S.519.
-Ustne przedstawienie racji nie zawsze osiąga zamierzony skutek.
Waga probiercza (Il Saggiatore)
-Filozofia zapisana jest w ogromnej księdze, którą mamy stale otwartą przed naszymi oczami: myślę o wszechświecie. Ale nie można jej zrozumieć, jeśli wpierw nie nauczy się rozumieć języka i odróżniać liter jakimi została zapisana. Zapisana zaś została językiem matematyki, a jej litery to trójkąty, koła i inne figury geometryczne, bez pomocy których niepodobna pojęć z niej nic ludzkim umysłem ani słowa, bez nich jest to próżne błądzenie po mrocznym labiryncie.